Pierwsze polskie czasopismo?

Merkuriusz Polski Ordynaryjny – Merkuriusz Polski dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacji pospolitej.

Najstarsza, polska (wydawana też we włoskiej wersji językowej 1), ale prawdopodobnie niepierwsza 2 periodyczna gazeta 3, drukowana szwabachą 4, wydana po raz pierwszy w Krakowie 3 stycznia 1661.

Częstotliwość: nieregularnik
Kraj: Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Rodzaj czasopisma: informacyjna
Pierwsze wydanie: 3 stycznia 1661
Ostatnie wydanie: 22 lipca 1661
Stali współpracownicy: Hieronim Pinocc i5, Jan Aleksander Gorczyn 6
Średni nakład: 100 – 200 egz.
Liczba stron: 8 – 12

Nazwa pochodzi od rzymskiego boga Merkurego, patrona kupców i kurierów (z greki – Hermesa), patrona kupców 7. Pierwszy numer gazety nosił tytuł Merkuriusz Polski, dopiero w drugim dodano rozszerzoną nazwę Merkuriusz Polski Ordynaryjny. Ostatni numer z dnia 15 lipca 1661 roku nosił nazwę Merkuriusz Ordynaryjny To Jest Nowiny Z Różnych Krajów. Wydawanie Merkuriusza zainicjowała królowa Ludwika Maria Gonzaga 8, żona Jana II Kazimierza 9. Merkuriusz ukazywał się 1-2 razy w tygodniu w nakładzie 100-200 egzemplarzy i 8-12 stron. Powstawał w Krakowie, ale od 38 numeru jego redakcję przeniesiono do Warszawy. Autorami tekstów byli Polak włoskiego pochodzenia, Hieronim Pinocci i Jan Aleksander Gorczyn (drukarz krakowski). Artykuł wstępny pierwszego numeru zaczynał się od słów:

Ten jest, że tak rzekę, jedyny pokarm dowcipu ludzkiego, umieć i wiedzieć jak najwięcej: tym się karmi, tym się cieszy, tym się kontentuje.

W pierwszym wydaniu najwięcej pisze się o rodach panujących, wojnach, traktatach, politycznych planach. Merkuriusza przestano wydawać w roku jego powstania. Ostatni, 41. numer, ukazał się 22 lipca 1661. Wraz z Merkuriuszem wychodziła gazeta przekazująca informacje z Polski za granicę pt. Continuazione del Mercurio Polacco. Treść jej odbiegała jednak od zawartości Merkuriusza[1]. W innych numerach przekazywano wieści m.in. z Paryża, Madrytu, Wiednia, Rzymu, czy Londynu. Pisano również o burzach, powodziach i innych ciekawostkach. Obok numerów zwykłych pokazywały się również numery specjalne (ekstraordynaryjne )10. Tytuł wznowił w latach 1933-1939 w Warszawie w formie tygodnika politycznego Władysław Zambrzycki. W 1978 roku „Merkuriusz” wydany został w formie książki przez Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe[2].

Merkuriusz online 11
Numer 1 (strony 1-12)
Numer 2 (strony 13-20)
Numer 3 (strony 21-24)
Numer 4 (strony 25-32)
Numer 5 (strony 33-40)
Numer 6 (strony 41-48)
Numer 7 (strony 49-56)
Numer 8 (strony 57-60)
Numer 9 (strony 61-68)
Numer 10 (strony 69-72)
Numer 11 (strony 73-80)
Numer 12 (strony 81-88)
Numer 13 (strony 89-96)
Numer 14 (strony 97-104)
Numer 15 (strony 105-112)
Numer 16 (strony 113-120)
Numer 17 (strony 121-128)
Numer 18 (strony 129-136)
Numer 19 (strony 137-140)
Numer 20 (strony 141-148)
Numer 21 (strony 149-156)
Numer 22 (strony 157-164)
Numer 23 (strony 165-172)
Numer 24 (strony 173-180)
Numer 25 (strony 181-188)
Numer 26 (strony 189-196)
Numer 27 (strony 197-204)
Numer 28 (strony 205-212)
Numer 29 (strony 213-220)
Numer 30 (strony 221-228)
Numer 31 (strony 229-236)
Numer 32 (strony 237-244)
Numer 33 (strony 245-252)
Numer 34 (strony 253-260)
Numer 35 (strony 261-268)
Numer 36 (strony 269-272)
Numer 37 (strony 273-280)
Numer 38 (strony 281-288)
Numer 39 (strony 289-296)
Numer 40 (strony 297-304)
Numer 41 (strony 305-312)

Koniec wydawania Merkuriusza to również koniec wydawania czasopism periodycznych w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Obecnie można znaleźć tytuły nawiązujące do Merkuriusza 12.

Przypisy I:
1. Wydawano także – choć nie wiadomo jak długo – wersję pisma w języku włoskim „Continuatione del Mercurio Pollaco”. Nie zanotowano jednak wielkiego popytu na „Merkuriusza”. Jego nakład wahał się pomiędzy 100 a 300 egzemplarzami. Ciężko jest też jednoznacznie stwierdzić do kogo docierał, kto go czytał i jaki efekt wywarł na opinię publiczną w Polsce. Wiadomo jednak, że docierał do kilku stolic europejskich. Aby pokonać barierę językową, król zlecił Pinocciemu wydawanie włoskiej edycji. Pierwszy numer wyszedł pod koniec stycznia 1661 roku pod mówiącym tytułem „Continuatione del Mercurio Polacco”. Wyszło sześć lub siedem numerów. Zawierały one tylko informacje z Polski.
źródło: http://polskaprasa.republika.pl/tytuly/merkuriusz_polski.html
2. Jednak ostatnie badania dowodzą, że pismo to nie jest pierwszym takim przedsięwzięciem na ziemiach polskich. W 1646 krakowski księgarz i drukarz – Łukasz Kupisz otrzymał od Władysława IV przywilej wydawania po polsku i łacinie gazety „Nowiny” lub „Relacyje”. To jednak nie jedyny dowód na podważenie informacji o tym, iż Merkuriusz jest pierwszą gazetą. W gdańskich aktach sądowych jest wzmianka o „Wiadomościach Polskich”. Również w Gdańsku w latach 1656 – 1657 Jakub Weisse wydawał dwa razy w tygodniu redagowaną w języku niemieckim „Polnische Nachrichten”. Niemniej jednak tylko Merkuriusz Polski zachował się do naszych czasów.
źródło: http://polskaprasa.republika.pl/tytuly/merkuriusz_polski.html
3. Gazeta – rodzaj wydawnictwa ciągłego, czasopismo ukazujące się częściej niż raz w tygodniu, najczęściej codziennie (dziennik) – w rozumieniu wszystkich dni roboczych. Pochodzenie słowa gazeta nie jest do końca jasne. Wywodzi się przypuszczalnie z włoskiego gaza, dla określenia drobnej monety, za którą nabywano dzienniki w średniowiecznej Wenecji. Gaza oznacza też srokę, którą w charakterze logo często umieszczano w dziennikach włoskich. Być może źródłosłów gazety to hebrajskie izgard, tłumaczone jako herold, goniec, zwiastun.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Gazeta
4. Szwabacha (niem. Schwabacher) – pismo gotyckie, przez wielu paleografów uznawane za odmianę bastardy. Szwabacha dała początek narodowemu pismu niemieckiemu stosowanemu do naszych czasów, zwłaszcza jako tzw. Schreibschrift, czyli niemiecka kursywa. Warto zauważyć, że szwabacha była pierwszym pismem od początku posiadającym własne litery majuskulne; pisma wcześniejsze adoptowały litery majuskulne najczęściej z kapitały i uncjały.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Szwabacha
5. Hieronim Pinocci (ur. 31 grudnia 1612 w Lukce, zm. w 1676) – kupiec, sekretarz królewski, dyplomata i pisarz.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Hieronim_Pinocci
6. Jan Aleksander Gorczyn znany także jako Gorczyński (ur. ok. 1618 w Krakowie, zm. po 1695) – polski drukarz, wydawca, rytownik, sztycharz, pisarz dewocyjno-religijny, matematyk, heraldyk i kompozytor.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Aleksander_Gorczyn
7. źródło: http://polskaprasa.republika.pl/tytuly/merkuriusz_polski.html
8. Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (ur. 18 sierpnia 1611 w Nevers lub Paryżu, zm. 10 maja 1667 w Warszawie) – królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza. Była księżniczką mantuańską, córką księcia Karola Gonzagi i Katarzyny de Guise, księżnej Maine.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwika_Maria_Gonzaga
9. Jan II Kazimierz Waza (ur. 22 marca 1609 w Krakowie, zm. 16 grudnia 1672 w Nevers) – król Polski w latach 1648-1668, tytularny król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów. Syn króla Polski i Szwecji Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, arcyksiężniczki austriackiej. Przyrodni brat Władysława IV Wazy. Kawaler Orderu Złotego Runa. Abdykował w 1668 roku, przerywając ciągłość dynastyczną. Był ostatnim członkiem rodu Wazów blisko spokrewnionym z Jagiellonami.
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_II_Kazimierz
10. Korespondenci pisma relacjonowali czytelnikom najciekawsze wydarzenia m.in. z Paryża, Madrytu, Wiednia, Rzymu, czy Londynu. Pinocci otrzymane informacje tłumaczył na język polski i przeredagowywał. W sprawach polskich korzystał prawdopodobnie z materiałów dostarczonych przez dwór. W „Merkuriuszu” opisywano nie tylko sprawy polityczne i gospodarcze. Na jego łamach można było przeczytać o burzach, powodziach i innych ciekawostkach. Obok numerów zwykłych ukazywały się także numery ekstraordynaryjne, w których drukowano m.in. teksty umów, czy listy panujących.
źródło: http://www.wilanow-palac.pl/merkuriusz_polski_z_1661_roku_pierwsze_polskie_czasopismo.html
11. źródło: http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/merkuriusz/start/start.htm
12. 23/08/2010, 23:30 Jaśnie Wielmożni Państwo, Chciałabym poinformować o ukazaniu się nowego numeru „Merkuriusza Polskiego Ordynaryjnego” – biuletynu informacyjnego wydawanego przez stowarzyszenie Pospolite Ruszenie Szlachty Ziemi Krakowskiej. „Merkuriusz…” kierowany jest przede wszystkim do miłośników historii, rekonstruktorów, a także do osób, które chciałyby zacząć swoją „przygodę z przeszłością”. W numerze sierpniowym: Dzieje Dwóch Pieśni / Armia carska XVIII w. Część 1. / Obóz Jana Kazimierza w Borowcu 2010 relacja z imprezy / Nie do konca zdrowa psychicznie relacja z 400 rocznicy bitwy z organizatorami pod Kłuszynem Koscielniki 2010 Rekonstrukcja Potopu / Jacek L. Komuda „Samozwaniec. Tom II”
źródło: http://www.historycy.org/index.php?s=78457b42092945ff2b21aa06905f21ed&act=Attach&type=post&id=12954
źródło: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=71546;
Przypisy II
1. Jerzy Łojek, Prasa dawnej Rzeczypospolitej [w:] Dzieje prasy polskiej, red. Jerzy łojek, Jerzy Myśliński, Wiesław Władyka, Warszawa 1988, s. 15.
2. „Merkuriusz Polski Ordynaryjny”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978.
3. Wersja angielska (English version) http://www.absoluteastronomy.com/topics/Merkuriusz_Polski_Ordynaryjny
4. Wersja angielska (English version) http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2011_2_45/peplinski.pdf
5. http://edu.gazeta.pl/edu/h/Merkuriusz+Polski+Ordynaryjny
6. http://www.polskaprasa.republika.pl/tytuly/merkuriusz_polski.html
7. http://www.wilanow-palac.pl/merkuriusz_polski_z_1661_roku_pierwsze_polskie_czasopismo.html
8. http://www.historycy.org/index.php?showtopic=71546
9. „Merkuriusz Polski” z 1661 roku pierwsze polskie czasopismo Silva Rerum źródło: Adam Przyboś, „Mówią wieki”, nr 1, 1961; http://www.wilanow-palac.pl/merkuriusz_polski_z_1661_roku_pierwsze_polskie_czasopismo.html